Sperm üretimi ve spermin iletilmesiyle ilgili sorunlar
Erkek faktörüne bağlı gebe kalamama durumunda en önemli neden sperm üretimi veya üretilen spermin iletimi ile ilgili sorunlardır. Oligospermi (sperm sayısının düşük olması), azospermi (hiç sperm olmaması), sperm hareket azlığı erkekteki doğumsal hastalıklara bağlı görülebileceği gibi, varikosel gibi hastalıklarda, vazektomi (erkekte aile planlaması amacıyla vaz deferens adlı kanalın bağlanması) sonrasında, karın ameliyatlarında (örnek fıtık ameliyatları) vaz deferensin istenmeden kesilmesi sonrasında da ortaya çıkabilir.
Erkeğin aşırı sigara ve alkol kullanması diğer önemli nedenlerdir. Sperm üretimi ve iletimi normal olmasına karşın spermin dışarı boşalmasını engelleyen impotans (ereksiyon yani “peniste sertleşme” olmaması), erken boşalma gibi durumlar da erkeğe bağlı nedenler arasında yer alır.
Oosit (yumurta hücresi) üretimi ile ilgili sorunlar
Kadından kaynaklanan kusurlarda en sık görülen neden kadında döllenebilecek yumurta üretimi, yani ovulasyon (yumurtlama) olmamasıdır. Bu durum polikistik over sendromu gibi kronik bir nedene bağlı olabileceği gibi, kadının yumurta hücreleri menopoz ya da prematüre ovaryan yetmezlik (“erken menopoz”-burada erken menopozdan kastedilen 30 yaş öncesinde oluşan menopozdur) nedeniyle tükenmiş de olabilir.
Menopoz, kadında yumurtalıklarda yumurtlama için kullanılabilecek oosit (yumurta) hücrelerinin tükenmesinden kaynaklanır. Erkekte ömür boyu sperm üretimi devam etmesine karşın, kadın dünyaya geldiği anda belli sayıda oosit (yumurta hücresi) ile doğar. Yaklaşık 400 olan bu sayı tükendiğinde menopoz oluşur. Menopoz Türk kadınında ortalama olarak 47 yaşında ortaya çıkar ve kalıtsal özelliklerden etkilenir. Halk arasında “erken menopoz” olarak bilinen durum menopozun daha erken (35-40 yaşlarında) ortaya çıkmasıdır. Bu durum normalin bir varyantıdır, çeşitli nedenleri olabilmesine karşın en sık görülen neden kalıtsal olarak belirlenen menopoz yaşının düşük olmasıdır. İleri inceleme gerektirmez.
30-35 yaşından önce menopoza giren kadınlarda ise bunun nedenini ortaya çıkarmak için incelemeler yapmak gerekebilir. Erken menopoz adı verilen bu durumda yumurta hücreleri hızlı bir şekilde tükenmektedir.
Oosit ve spermin karşılaşması ve birleşmesiyle ilgili sorunlar
Sperm üretimi ve iletilmesinin normal olması, kadında ovulasyon (yumurtlama) yoluyla döllenebilir oosit (yumurta hücresi) sağlanması gebelik oluşumu için yeterli değildir. Overden (yumurtalıktan) karın boşluğuna atılan oosit Fallop tüpünün (kanalın) saçakları tarafından yakalanılarak tüpün içine gönderilmeli, burada oosit spermlerle karşılaşmalı, döllenme gerçekleştikten sonra döllenen zigot tüpteki yolculuğuna devam etmeli ve endometriumda (rahim iç tabakası) kendine uygun bir yer bularak implante olmalıdır (yerleşmelidir). Bunun için de dış ortamdan vajinaya, vajinadan rahim ağzına, rahim ağzından rahim içine, buradan da Fallop tüplerine, Fallop tüplerinden karın boşluğuna uzanan yol tümüyle açık olmalıdır. Bu yolda engeller oluşturabilecek çok sayıda durum vardır. Yolun en başı dış ortamdan vajinaya geçiştir, en son kısmı da fimbriyalarla karın boşluğu bağlantısıdır. En nadir görülen tıkanıklıklar yolun en başında yer alanlar, en sık görülen tıkanıklıklar da yolun en sonunda görülenlerdir. Daha net olmak gerekirse bir kadında vajina girişinde yer alan kızlık zarı doğuştan tümüyle tıkalı olabilir, vajina, rahim ağzı veya rahim yine doğuştan hiç olmayabilir. Ancak bu doğumsal kusurlara çok ender rastlanır ve kendilerini hiç adet görmemiş olma şeklinde gösterirler.
Fallop tüplerinin tıkanması: tüplerin (kanalların) iki taraflı olarak tıkanmasının en sık görülen nedeni daha önceden geçirilen pelvik enfeksiyonlardır. Bunun dışında endometriozis, Fallop tüplerinde basıya neden olan miyomlar, pelvisteki yapışıklıklar tüplere dıştan bası yaparak, ya da yumurtalıktan atılan yumurta hücresinin Fallop tüplerinin saçakları tarafından yakalanmasını engelleyerek infertilite oluşumuna, yani gebe kalamama sorununun oluşmasına neden olabilir.
Asherman sendromu: daha önceden geçirilen “problemli” kürtajlar endometrium tabakasının belli kısımlarında yapışıklığa neden olduklarında gebelik ürünü endometriumda implantasyon (yerleşmek) için uygun bir alan bulamayabilir.
Doğumsal genital anatomik bozukluklar: Rahim içinde yer alan septumlar (“perde”), rahimin (uterusun) şekil bozuklukları (bikorn (çift odacıklı) rahim, unikorn (tam gelişmemiş) rahim, çift rahim) gibi durumlar daha çok düşük ya da erken doğum nedeni olsalar da infertilite oluşumuna önemli katkılarda bulunabilirler.
